कीर्तन प्रारंभ

कीर्तनाचा प्रारंभ मंगलाचरण आणि नमनाने होतो. मात्र कीर्तनात श्रोत्यांचा सहभाग वाढविण्याच्या दृष्टिकोनातून प्रबोधिनीने वेगळया प्रकारे सुरुवात करण्याचा विचार मांडला आहे. कीर्तनकाराने कीर्तनास उभे राहिल्यानंतर खालील भाषण करून सर्व श्रोत्यांकडून ओंकाराचे पठण करून घ्यावे.

नमस्कार, कीर्तनाला प्रारंभ करण्यापूर्वी सर्व भाविकांना विनंती आहे की, सर्वांचे ध्यान कीर्तनात एकाग्र होऊन कीर्तनाचा आनंद बहुगुणित व्हावा या हेतूने आपल्याला आता बीजमंत्र ओकाराचे पठण एकूण पाच वेळा करणार आहोत. माझ्या स्वरात आपला स्वर मिसळून आपणास ओंकार म्हणायचा आहे. आपल्याला विनंती आहे की आपण सुखासनात बसून हाताने योगमुद्रा करावी. त्यानंतर आपले दोन्ही डोळे बंद करावेत. मग दीर्घश्वास घेऊन आपल्या छातीत अधिकाधिक प्राणवायू भरून घ्यावा आणि तो हळूहळू बाहेर सोडत मुखाने ओंकाराचा ध्वनी करावा. असा याचा विधी आहे.

आता मी “श्रीराम’ असे म्हटल्यावर सर्वजण प्राणवायू भरून घेतली व माझ्याबरोबर सर्वजण एका सुरात ओंकार म्हणतील... श्रीराम!

ओंकार साधनेमुळे पावन आणि पुलकित झालेल्या वातावरणात आपण मंगलाचरण करणार आहोत.

श्री मन्महागणाधिपतये नमः।

श्री सरस्वत्यै नमः।

श्री सद्गुरुनाथ, श्रोतावक्ता, मातापिता, विठ्ठलरुक्मिणी उभयोन्नमः।

सर्वेभ्यो देवेभ्यो नमः।

सर्वेभ्यो ब्राह्मणेभ्यो नमः।

आपण माझ्यामागून श्री महागणपति, माता सरस्वती आणि गुरुदेवांचे ध्यान करण्यासाठी काही श्लोक म्हणणार आहात. हे श्लोक संस्कृत असल्यामुळे त्याचा मराठी अर्थही आपण जाणून घेऊ या!

वक्रतुण्ड महाकाय सूर्यकोटिसमप्रभ ।

निर्विघ्नं कुरु मे देव सर्वकार्येषु सर्वदा ॥

हे वाकडी सोंड असलेल्या विशालकाय आणि कोटी सूर्याप्रमाणे तेजस्वी असलेल्या देवा गजानना, आमच्यासमोरची सर्व विघ्ने दूर करून आमचे कार्य सिध्दीस न्यावे!

या कुन्देन्दुतुषारहारधवला या शुभ्रवस्त्रावृता

या वीणावरदण्डमण्डितकरा या श्वेतपद्मासना ।

या ब्रह्माच्युतशंकरप्रभृतिभिर्देवैः सदा वन्दिता

सा मां पातु सरस्वती भगवती निःशेषजाडयापहा ॥

कुंदकळी, चंद्र आणि हिमतुषार यांच्यासारखा जिचा वर्ण आहे, जिने शुभ्र वस्त्र परिधान केलेले आहे, जिच्या हातात सुंदर वीणा आहे आणि जी पांढऱ्या कमळावर बसलेली आहे, तसेच जिला ब्रह्मा, विष्णू व महेश आणि देवगणही सर्वकाळ वंदन करतात अशी भगवती देवी सरस्वती आमच्या सर्व प्रकारच्या अज्ञानाचा नाश करो आणि आम्हा सर्वांचे रक्षण करो!

गुरुर्ब्रह्मा गुरुर्विष्णुगुरुर्देवो महेश्वरः ।

गुरुः साक्षात् परब्रह्म तस्मै श्रीगुरवे नमः ॥

गुरूदेव हेच ब्रह्मा, विष्णू व महेश्वर आहेत, तेच साक्षात परब्रह्म आहेत. त्या गुरुदेवांना मी नमस्कार करतो.

आता सर्वांनी नमनाचे पद श्रवण करावे.

रामकृष्ण हरी जय जय राम राजाराम

गोवर्धनधर गोपालनरत गोकुलसंकटहारी

नवनीरदसम नवनीतप्रिय नवलविनोद विहारी

दुर्वासोनत दुखविमोचक दुर्जनसंगमहारी

शरणागत दीना चरणी नेई करुणादृष्टी निहारी॥

याला जोडूनच रूपाचा अभंग घ्यावाः

रूप पाहता लोचनी । सुख झाले हो साजणी ॥

तो हा विठ्ठल बरवा । तो हा माधव बरवा ॥

बहुत सुकृताचि जोडी । म्हणूनि विठ्ठली आवडी ॥

सर्व सुखाचे आगर । बापरखुमादेवीवर ॥

आता आपण सर्वांनी माझ्या पाठून भजन म्हणावेः

राम राम राम राम, सीताराम सीताराम...

पुंडलिक वरदा हरि विठ्ठल,

श्री ज्ञानदेव तुकाराम,

पंढरीनाथ महाराज की जय,

जय जय रघुवीर समर्थ

नामगजरात लोकसहभाग आवश्यक आहे. कीर्तनाचा महिमा आणि फलश्रुती सांगितल्यावाचून श्रोते भीड सोडून भजनात सामील होणार नाही. त्यामुळे कीर्तन महिमा थोडक्यात सुरुवातील सांगणे आवश्यक आहे. यासाठी श्रोत्यांकडून टाळयांच्या गजरात नामस्मरण करून घ्यावे.

भाषणः भगवंताचे गुणगायन म्हणजे कीर्तन होय. पण त्याला संगीताची साथ लाभली ते होते... संकीर्तन आणि अखंड नामधून आळवली की ते होते नामसंकीर्तन... अत्यंत सोपे साधन...साधन पै सोपे, जळतील पापे जन्मांतरीची! तेव्हा म्हणा सर्वांनी-

रघुपती राघव राजाराम, पतित पावन सीताराम

(भजनाच्या शेवटी दणदणीत जयजयकार करायला लावावा. त्यासाठी प्रोत्साहन द्यावे.)

भाषणः अहो, नामाच्या जयजयकाराने पापे थराथरा कापतात...पण त्यासाठी आवाजात जोश हवा ना! पातके कशी बरं घाबरतील? म्हणा एकदा जोर लावून... अलीकडे वय झाल्यामुळे मला नीट ऐकू येत नाही.

पंढरीनाथ महाराज की...जऽऽऽय!

भले शाब्बास! मला आयोजकांनी सांगितल्याप्रमाणे येथे खरोखरच भाविक मंडळी आहेत हो, नाही तर कुठे कुठे तर केवळ कीर्तनकारालाच बेंबीच्या देठापासून ओरडायला लावून त्याचा अंत पाहतात... पण आपण मात्र चांगले सहकार्य दिले, त्याबद्दल धन्यवाद... असेच सहकार्य कीर्तन संपेपर्यंत लाभू द्या म्हणजे झालं!

(हे म्हटल्यानंतर वक्ता आणि श्रोते यांच्यामध्ये एक भावनिक बंध प्रस्थापित होतात व कीर्तन हा केवळ एकतर्फी संवाद राहत नाही.)

useful links