माणसाला बोलण्याचे वेड असते.
प्रत्येक जण हा काहीबाही कोणालाही सांगत असतो. आपण संभाषण नेहमीच करीत असतो.
कीर्तनकला हा भाषणाचा प्रकार आहे. बोलक्या माणसाला नीट व व्यवस्थित बोलायला
शिकविणे, नीट
बोलणाऱ्या माणसाला प्रभावी भाषण करण्यास शिकविणे आणि प्रभावी भाषण करणाऱ्याला
उत्तम कीर्तन करायला शिकविणे असे कीर्तनकलेचे तीन चरण आहेत. एक - वर्गात शिकविलेले
कीर्तन जसेच्या तसे बिनचूक म्हणून दाखविणे. दोन- आपण जे काही सांगत आहोत ते जणू
काही आपल्याच पदरचे आहे व आपणच ते सिध्द केले आहे अशा आविर्भावात सांगणे. तीन - खरोखर आपल्या पदरचे म्हणजे आपण अनुभवसिध्द
केलेले ज्ञान लोकांना सांगणे. प्रत्येक कीर्तनकाराने हा तिसरा टप्पा गाठला पाहिजे.
लोकांना सांगण्याजोगे आपल्या पदरात बांधून घेण्याचा सतत उपक्रम चालविला पाहिजे.
केवळ पोपटपंचीने उत्तम कीर्तनकार घडत नाही. कीर्तनकाराला जीवन जगण्याची कला
लोकांना शिकविता आली नाही तर त्याचे प्रबोधन व्यर्थ आहे.
खरा तिसरा रंग
नारदीय कीर्तनाचे पूर्वरंग व
उत्तररंग असे दोन मुख्य भाग मानले जातात. काही जण पूर्वरंगाला सुरुवात
करण्यापूर्वीचे देवतांचे नमन हा वेगळा भाग मानतात.पण कीर्तनाच्या समारोपाचा भाग
हाच खरा तिसरा रंग आहे. तो सर्वांत महत्त्वाचा मानला पाहिजे. उत्तररंगात लावण्यात
आलेल्या मनोरंजक आख्यानाचा पूर्वरंगातील विषय प्रतिपादनाशी कसा अनोन्य संबंध आहे
हे कीर्तनकाराने येथे सांगितले पाहिजे. आख्यानरूपी मधल्या नाटयप्रयोगाच्या काळात
श्रोत्यांचे चित्त मूळ विषयावरून ढळले असेल तर ते पुन्हा ठिकाणावर आणण्याचे काम
कीर्तनकाराने करायला हवे. लोक घरी जाताना केवळ आख्यानातील संवाद, विनोद,
नकला आठवत आणि पदे गुणगुणत गेले तर ते कीर्तनकाराने आपले यश मानू
नये. प्रबोधन हाच आपल्या कार्याचा मूळ हेतू आहे. आपले मूळ सूत्र 'नाचू कीर्तनाचे रंगी । ज्ञानदीप लावू जगी ।' हेच
आहे. ज्ञानाचा 'दीपक' लावता आला पाहिजे
आणि तेवत ठेवता आला पाहिजे. यातच कीर्तनकाराची इतिकर्तव्यता आहे. उत्तररंगाच्या
समारोपातून हीच गोष्ट ठसविली जावी.
